مفهوم Digital Collectible: آینده کلکسیون‌ها در دنیای دیجیتال

Digital Collectible چیست؟ تعریف و مفهوم

برای درک بهتر Digital Collectible، ابتدا بیایید به مفهوم سنتی “کلکسیون” نگاهی بیندازیم. مردم هزاران سال است که اشیاء مختلف را جمع‌آوری می‌کنند؛ از تمبر و سکه‌های قدیمی گرفته تا کارت‌های ورزشی، آثار هنری و اسباب‌بازی‌های کمیاب. ارزش این اشیاء به عوامل مختلفی بستگی دارد: کمیابی، وضعیت، تاریخچه، و البته تقاضا در بین علاقه‌مندان و کلکسیونرها. مهمترین ویژگی یک شیء کلکسیونی این است که منحصربه‌فرد یا حداقل کمیاب است و قابلیت مالکیت و انتقال دارد.

حال تصور کنید که این ویژگی‌ها را بتوان به دنیای دیجیتال منتقل کرد. دنیای دیجیتال به طور ذاتی قابلیت کپی‌کردن بی‌نهایت و بدون هزینه را دارد. یک عکس، یک فایل صوتی، یک ویدئو یا هر فایل دیجیتال دیگری را می‌توان به راحتی صدها یا هزاران بار کپی کرد. این ویژگی باعث می‌شود که مفهوم “کمیابی” و “منحصربه‌فرد بودن” در دنیای دیجیتال به سادگی قابل دستیابی نباشد. چگونه می‌توانیم ثابت کنیم که “این” عکس دیجیتال، نسخه اصلی و کمیاب است؟

اینجاست که Digital Collectible و فناوری زیربنای آن، یعنی بلاکچین (Blockchain)، وارد می‌شود. به زبان ساده، یک Digital Collectible یک دارایی دیجیتال است که به دلیل ردیابی و ثبت مالکیت آن بر روی بلاکچین، منحصربه‌فرد (unique)، کمیاب (scarce) و قابل اثبات مالکیت (provably owned) است. این دارایی‌های دیجیتال می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند، مثل:

• تصاویر دیجیتال (مثلاً آثار هنری)
• فایل‌های صوتی (مثلاً قطعات موسیقی)
• ویدئوها
• آیتم‌های درون بازی‌های ویدئویی
• کلکسیون‌های ورزشی (مثل کارت‌های دیجیتال بازیکنان)
• زمین مجازی در دنیای متاورس
• حتی توییت‌های خاص یا میم‌های اینترنتی

اما نکته کلیدی در اینجا “فایل” مورد نظر نیست، بلکه توکن (Token) است که بر روی بلاکچین صادر شده و به آن فایل دیجیتال “اشاره” می‌کند. این توکن است که ویژگی‌های کمیابی، منحصربه‌فرد بودن و قابلیت اثبات مالکیت را با خود به همراه دارد.

چگونه Digital Collectible ها کمیاب و منحصربه‌فرد می‌شوند؟ نقش بلاکچین

راز کمیابی و منحصربه‌فرد بودن Digital Collectible ها در فناوری بلاکچین نهفته است. اغلب Digital Collectible ها در قالب NFT (Non-Fungible Token) صادر می‌شوند. “Fungible” به معنای “قابل معاوضه” است. مثلاً یک اسکناس هزار تومانی با یک اسکناس هزار تومانی دیگر قابل معاوضه است؛ ارزش آن‌ها یکسان است و فرقی نمی‌کند کدام را داشته باشید. اما “Non-Fungible” یعنی چیزی که قابل معاوضه نیست و به دلیل ویژگی‌هایش، منحصربه‌فرد است. مثلاً تابلوی نقاشی مونالیزا یک شیء Non-Fungible است؛ هیچ تابلوی دیگری دقیقاً مثل آن نیست. سند خانه شما هم Non-Fungible است؛ هیچ سند دیگری دقیقاً به آن ملک اشاره نمی‌کند (حتی اگر دو خانه مشابه باشند).

NFT ها توکن‌هایی هستند که بر روی بلاکچین (اغلب اتریوم، اما بلاکچین‌های دیگر مثل سولانا، پالیگان و… نیز استفاده می‌شوند) ایجاد می‌شوند و هر کدام دارای یک شناسه منحصربه‌فرد هستند. اطلاعات مربوط به مالکیت این توکن نیز به صورت عمومی و غیرقابل تغییر بر روی بلاکچین ثبت می‌شود. وقتی شما یک Digital Collectible در قالب NFT خریداری می‌کنید، در واقع مالکیت توکن مربوط به آن را بر روی بلاکچین به دست می‌آورید.

هنگامی که یک Digital Collectible (یا NFT) ایجاد می‌شود، سازنده آن (که می‌تواند یک هنرمند، یک شرکت بازی‌سازی، یا هر فرد و سازمانی باشد) می‌تواند تعداد نسخه‌های موجود از آن را مشخص کند. این تعداد می‌تواند یک نسخه برای ایجاد کمیابی مطلق، یا تعداد محدودی نسخه (مثلاً ۱۰۰ یا ۱۰۰۰ نسخه) باشد. این اطلاعات بر روی بلاکچین ثبت می‌شود و شفاف است.

بنابراین، اگرچه ممکن است صدها هزار نفر تصویر یک NFT هنری را دانلود کنند و در گالری عکس خود داشته باشند، تنها کسی که مالک توکن NFT مربوط به آن اثر بر روی بلاکچین است، مالک اصلی و رسمی آن Digital Collectible محسوب می‌شود و این مالکیت به صورت عمومی قابل تأیید است.

نمونه‌هایی از Digital Collectible در دنیای واقعی

برای اینکه بهتر درک کنید Digital Collectible چیست، بیایید به چند نمونه برجسته در حوزه‌های مختلف نگاهی بیندازیم:

آثار هنری دیجیتال

یکی از اولین و پر سر و صداترین کاربردهای Digital Collectible در دنیای هنر بود. هنرمندان دیجیتال می‌توانند آثار خود را به صورت NFT منتشر کنند و برای اولین بار مالکیت و کمیابی را به خلق‌های دیجیتال خود بیاورند. معروف‌ترین مثال، اثر “Everydays: The First 5000 Days” از هنرمند Beeple است که به صورت NFT به قیمت بیش از ۶۹ میلیون دلار فروخته شد. این اثر یک کلاژ از ۵۰۰۰ تصویر است که Beeple روزانه طی ۱۳ سال خلق کرده بود. اگرچه میلیون‌ها نفر می‌توانند این کلاژ را در اینترنت ببینند، تنها خریدار اصلی مالکیت NFT مربوط به آن را در اختیار دارد.

این امکان به هنرمندان دیجیتال توانایی جدیدی برای کسب درآمد مستقیم از آثار خود و تعامل با خریداران و کلکسیونرها داده است. همچنین امکان دریافت حق امتیاز (royalties) هنگام فروش‌های بعدی اثر به صورت خودکار در قرارداد هوشمند NFT فراهم می‌شود، که این یک انقلاب در بازار هنر محسوب می‌شود.

آیتم‌های درون بازی (In-Game Items)

صنعت بازی‌های ویدئویی یکی دیگر از زمینه‌هایی است که Digital Collectible ها در آن پتانسیل عظیمی دارند. بازیکنان سال‌ها برای به دست آوردن آیتم‌های کمیاب درون بازی‌ها (مثل شمشیرهای قدرتمند، پوسته‌های خاص یا شخصیت‌های ویژه) وقت و پول صرف کرده‌اند. اما در مدل‌های سنتی بازی، بازیکنان واقعاً مالک این آیتم‌ها نیستند؛ آن‌ها فقط مجوز استفاده از آن‌ها را در آن بازی خاص دارند. اگر سرورهای بازی از کار بیفتند یا حساب کاربری بازیکن بسته شود، تمام آن آیتم‌ها از دست می‌روند.

با استفاده از Digital Collectible (NFT) برای آیتم‌های درون بازی، بازیکنان واقعاً مالک آن آیتم می‌شوند. این مالکیت مستقل از سرورهای بازی است و بر روی بلاکچین ثبت شده است. این یعنی:

• قابلیت فروش و معامله: بازیکنان می‌توانند آیتم‌های خود را در بازارهای ثانویه به بازیکنان دیگر بفروشند و کسب درآمد کنند.
• قابلیت استفاده در بازی‌های مختلف (مستقبل): در آینده، ممکن است بتوان از یک آیتم Digital Collectible در چندین بازی مختلف استفاده کرد (اگر پلتفرم‌ها و توسعه‌دهندگان با هم همکاری کنند).
• اثبات کمیابی: تعداد دقیق نسخه‌های یک آیتم خاص در بلاکچین مشخص است.

بازی‌های مطرحی مانند Axie Infinity و Gods Unchained از پیشگامان استفاده از NFT برای آیتم های درون بازی هستند و مدل‌های اقتصادی جدیدی را بر پایه مالکیت بازیکن (Player Ownership) ایجاد کرده‌اند.

کلکسیون‌های ورزشی و کارت‌های دیجیتال

“Top Shots” از NBA یکی از موفق‌ترین نمونه‌های Digital Collectible در حوزه ورزش است. این پلتفرم لحظات برجسته و ماندگار از بازی‌های NBA را به صورت ویدئوهای کوتاه (Clips) در قالب NFT به فروش می‌رساند. هر کلیپ در تعداد محدودی نسخه منتشر می‌شود و نسخه‌های کمیاب‌تر ارزش بیشتری دارند. علاقه مندان به بسکتبال و کلکسیونرها می‌توانند این “لحظات دیجیتال” را بخرند، جمع‌آوری کنند و در بازارهای ثانویه معامله کنند.

این مدل برای لیگ‌های ورزشی مختلف، هنرمندان، موسیقی‌دانان و حتی برندهای تجاری نیز قابل تعمیم است تا محتواهای انحصاری و کلکسیونی را در قالب Digital Collectible به طرفداران خود ارائه دهند.

زمین‌های مجازی (Virtual Land) در متاورس

متاورس‌ها (Metaverses) دنیاهای مجازی سه‌بعدی هستند که کاربران می‌توانند در آن‌ها تعامل داشته باشند، بازی کنند، کار کنند و ارتباط برقرار کنند. در برخی از این متاورس‌ها (مثل Decentraland یا Somnium Space)، بخش‌هایی از جهان مجازی به صورت زمین‌های قابل خرید و فروش در قالب NFT ارائه می‌شوند. کاربران می‌توانند این زمین‌های مجازی را بخرند و مالک آن‌ها شوند، سپس روی آن‌ها ساخت و ساز کنند، فروشگاه باز کنند، رویداد برگزار کنند و… این زمین‌های مجازی هم نوعی Digital Collectible محسوب می‌شوند که ارزش آن‌ها بر اساس موقعیت، کمیابی و تقاضا در دنیای مجازی مربوطه تعیین می‌شود.

مزایا و معایب Digital Collectible

همانند هر فناوری نوظهوری، Digital Collectible ها نیز مزایا و معایب خاص خود را دارند:

مزایا

• مالکیت واقعی: همانطور که توضیح داده شد، بلاکچین امکان اثبات مالکیت دیجیتال را به صورت شفاف و عمومی فراهم می‌کند.
• کمیابی قابل اثبات: تعداد نسخه‌های موجود از یک Digital Collectible در بلاکچین ثبت شده است.
• قابلیت انتقال و معامله آسان: Digital Collectible ها را می‌توان به راحتی از طریق کیف پول‌های رمزارز بین افراد مختلف در سراسر جهان منتقل و معامله کرد.
• ایجاد بازارهای جدید: بازارهای جدیدی برای هنرمندان، تولیدکنندگان محتوا و توسعه‌دهندگان برای کسب درآمد مستقیم از خلق‌های دیجیتال خود ایجاد شده است.
• شفافیت: تاریخچه مالکیت و تراکنش‌های مربوط به یک Digital Collectible در بلاکچین قابل ردیابی است.
• قابلیت دریافت حق امتیاز (Royalty): سازندگان می‌توانند طوری NFT خود را برنامه‌ریزی کنند که در هر بار فروش ثانویه، درصدی از قیمت به صورت خودکار به آن‌ها تعلق بگیرد.

معایب و چالش‌ها

• مصرف انرژی: فرآیند ایجاد (مینت کردن) و معامله NFT ها، به خصوص در بلاکچین‌هایی که از مدل اثبات کار (Proof-of-Work) استفاده می‌کنند (مانند اتریوم قبل از ارتقا به اتریوم ۲)، انرژی قابل توجهی مصرف می‌کند که برای محیط زیست نگران‌کننده است. (البته با مهاجرت اتریوم به اثبات سهام، این موضوع تا حد زیادی بهبود یافته است.)
• نوسان قیمت: بازار Digital Collectible ها هنوز نوپا و بسیار نوسانی است. قیمت‌ها می‌توانند به سرعت افزایش یا کاهش یابند.
• کلاهبرداری و طرح‌های پانزی: به دلیل جذابیت و ماهیت جدید این حوزه، متأسفانه کلاهبرداری و طرح‌های پامپ و تخلیه (Pump and Dump) در آن rife است. خریداران باید بسیار محتاط باشند و قبل از خرید تحقیق کافی انجام دهند.
• موضوع حق کپی‌رایت: مالکیت NFT یک اثر هنری دیجیتال لزوماً به معنای مالکیت حق کپی‌رایت آن اثر نیست، مگر اینکه به صراحت در قرارداد یا توضیحات NFT ذکر شده باشد. این موضوع می‌تواند باعث سردرگمی شود.
• وابستگی به پلتفرم (در برخی موارد): اگرچه NFT در بلاکچین مستقل است، اما گاهی دسترسی به محتوای دیجیتال واقعی مرتبط با آن (مثلاً فایل ویدئو یا تصویر) ممکن است به پلتفرم‌های خاصی وابسته باشد.
• پیچیدگی فنی برای کاربران تازه‌کار: خرید، نگهداری و معامله Digital Collectible ها هنوز نیازمند آشنایی با مفاهیم رمزارز، کیف پول‌های دیجیتال و بازارهای NFT است که ممکن است برای کاربران تازه‌کار چالش‌برانگیز باشد.

آینده Digital Collectible چگونه خواهد بود؟

با وجود چالش‌ها، پتانسیل Digital Collectible بسیار بالاست و احتمالاً در آینده شاهد گسترش کاربردهای آن در حوزه‌های مختلف خواهیم بود:

• گسترش در صنایع مختلف: علاوه بر هنر، بازی و ورزش، Digital Collectible ها می‌توانند در صنایع موسیقی، فیلم، مد، املاک (به صورت توکنیزه شده)، و حتی برای مقاصد آموزشی (مثل گواهینامه‌های دیجیتال) و هویتی (مثل پاسپورت‌های دیجیتال) کاربرد پیدا کنند.
• تعامل بیشتر با دنیای واقعی: ممکن است در آینده شاهد پیوند عمیق‌تری بین Digital Collectible ها و دنیای واقعی باشیم. مثلاً داشتن یک NFT خاص به شما امتیازات یا دسترسی‌های ویژه‌ای در دنیای فیزیکی بدهد (مثل ورود به باشگاه‌های خاص، دریافت کالای فیزیکی انحصاری و…).
• تکامل مدل‌های کسب‌وکار: Digital Collectible ها مدل‌های کسب‌وکار جدیدی را برای سازندگان محتوا و شرکت‌ها ایجاد می‌کنند که مبتنی بر مالکیت و تعامل مستقیم با طرفداران است.
• سهولت بیشتر استفاده: همانطور که فناوری بلاکچین و رابط‌های کاربری بهبود می‌یابند، فرآیند خرید و مدیریت Digital Collectible ها برای کاربران عادی راحت‌تر خواهد شد.
• مقررات‌گذاری: با رشد این بازار، دولت‌ها و سازمان‌های نظارتی به احتمال زیاد شروع به تدوین مقررات برای Digital Collectible ها خواهند کرد تا از سرمایه‌گذاران محافظت کرده و از فعالیت‌های غیرقانونی جلوگیری کنند.

جمع‌بندی

Digital Collectible ها، پدیده‌ای نوظهور و هیجان‌انگیز بر پایه فناوری بلاکچین هستند که مفهوم کلکسیون‌ها و مالکیت در دنیای دیجیتال را دگرگون کرده‌اند. آن‌ها با استفاده از NFT ها، امکان ایجاد کمیابی، اثبات مالکیت و قابلیت معامله را برای دارایی‌های دیجیتال فراهم می‌کنند.

از آثار هنری دیجیتال گران‌قیمت گرفته تا آیتم‌های کمیاب درون بازی و کارت‌های ورزشی دیجیتال، Digital Collectible ها در حال باز کردن درهای جدیدی برای هنرمندان، توسعه‌دهندگان و کلکسیونرها هستند. با وجود چالش‌هایی مانند نوسان قیمت و پیچیدگی‌های فنی، پتانسیل این حوزه بسیار بالاست و احتمالاً در آینده شاهد نقش پررنگ‌تری از Digital Collectible ها در زندگی دیجیتال و حتی فیزیکی ما خواهیم بود.

امیدواریم این مقاله در وبلاگ یومیکس برای شما مفید بوده باشد و توانسته باشید درک بهتری از مفهوم Digital Collectible پیدا کنید. دنیای رمزارز و فناوری بلاکچین دائماً در حال تغییر و تحول است، پس همیشه مشتاق یادگیری بمانید!

اگر سؤالی دارید یا تجربه‌ای در زمینه Digital Collectible ها داشته‌اید، خوشحال می‌شویم در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.